Role dziecka w rodzinie dysfunkcyjnej
O rodzinie dysfunkcyjnej pisaliśmy już tutaj oraz tutaj. Rodzina dysfunkcyjna to taka, w której poszczególne role są zaburzone i podejmowane nie przez tego, kogo trzeba. Dzieci, wychowane w rodzinie dysfunkcyjnej, biorą na siebie pewne role, czego konsekwencje ciągną się za nimi nie tylko w dzieciństwie, ale i w dorosłym życiu.
Typy dzieci z rodzin dysfunkcyjnych
Literatura psychologiczna mówi o kilku rolach dzieci z rodzin dysfunkcyjnych.
| Nazwa | Cechy | Dziecko w szkole | Co się dzieje naprawdę |
| Bohater | Najczęściej tę rolę przejmuje najstarsze z rodzeństwa. Chce uratować całą rodzinę, pokazać ją od jak najlepszej strony. Przykrywa wszystkie jej błędy swoją pracowitością, zaradnością i pewnością siebie. | W szkole takie dziecko jest bardzo pilne, dużo się uczy i stara się mieć dobre wyniki. Wydaje się być pewne siebie i dojrzałe. | W rzeczywistością pragnie akceptacji, na którą chce zasłużyć dobrymi wynikami i solidnością. Działa pod wpływem lęku o to, by nie wyszła na jaw prawda o rodzinie oraz z lęku, że nie podoła. |
| Błazen | To często najmłodsze z rodzeństwa. Chcę podtrzymać dobry humor, a tym samym iluzję normalności przez dowcipy, żarty i błazenadę. | Jest ruchliwe, ciężko mu się skupić na nauce, przez co często dostaje łątkę „niegrzecznego dziecka”. Jest klasowym błaznem i zdaje się nie przejmować niczym i nikim. | Poprzez żarty i dowcipy dziecko chce uciec od ponure rzeczywistości dysfunkcyjnej rodziny. Przez błazenadę chce być lubiane, gdyż kieruje nim lęk przed odrzuceniem. |
| Czarna owca | Często to drugie w kolejności dziecko. Z trudną sytuacją w domu radzi sobie przez bunt, agresję i złość. Swoim negatywnym zachowaniem odciąga niejako uwagę od prawdziwych problemów. | Nie potrafi nawiązywać głębokich relacji. Wchodzi w środowisko ludzi podobnych sobie. Potrafi wykorzystywać i manipulować. Może stać się klasowym tyranem. Ma duże problemy z koncentracją, a tym samym z nauką. | Agresja jest reakcją na lęki i obawy wyniesione z domu. Jest nieufne wobec dorosłych i chce siłą zapewnić sobie poczucie bezpieczeństwa. |
| Dziecko we mgle | Z zwykle któreś z młodszych dzieci. Nie radzi sobie z dysfunkcyjną sytuacją i ucieka od niej w świat wyobraźni, marzeń, muzyki lub praktyk religijnych. | Dziecko bywa często rozproszone i nie skupia się na przydzielonych zadaniach. Jest bardzo nieufne, zwłaszcza do dorosłych. | Ucieczka to próba poradzenia sobie z trudną sytuacją. Ucieczka w świat marzeń i wyobraźni to dla dziecka lekarstwo na lęki i strach. |
Skąd biorą się role dzieci z rodzin dysfunkcyjnych?
Każda rodzina to pewien system, którego członkowie podejmują różne role. Rodzice pracując utrzymują gospodarstwo domowe. Ich zadaniem jest wychowanie dzieci. Same dzieci zaś powinny w bezpiecznym środowisku rozwijać się i stopniowo podejmować nowe, właściwe sobie funkcje w społeczeństwie.
Role w rodzinie dysfunkcyjnej są zaburzone. Dzieci, które nie radzą sobie z trudną sytuacją w domu, często biorąc na siebie odpowiedzialność za tę sytuację, starają się jej jakoś zaradzić. Podejmują role, które sprawią, że rodzina dysfunkcyjna będzie funkcjonować a prawda o niej pozostanie nieujawniona światu.
Wszystkie role, które podejmuje dziecko w rodzinie dysfunkcyjnej rodzą się z braku pewnością siebie, niskiej samooceny i są podszyte ogromnym pragnieniem bycia zaakceptowanym.
Dzieci z rodzin dysfunkcyjnych to „dzieci trudne”
Dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, w których podejmują różne role, by poradzić sobie z trudną sytuacją, same uważane są za trudne dzieci. Dzieje się tak dlatego, że często mają problemy w szkole. Nie są „grzeczne”. Mają problemy z koncentracją. Są przepełnione energią, którą rozładowują w sposób nieakceptowany przez nauczycieli. W związku z tym, są traktowane jako gorsze.
Prawda jest natomiast taka, że dziecko z rodziny dysfunkcyjnej nie poprosi o pomoc dorosłego, gdyż jest lojalne wobec własnej rodziny. Z pomocą dla takiego dziecka musi przyjść osoba dorosła – nauczyciel, pedagog, duszpasterz czy członek rodziny.
Jak stwierdza B. M. Nowak, takie dziecko trzeba nauczyć:
- radzenia sobie z emocjami – nazywanie ich, wyrażanie oraz radzenie sobie ze stresem;
- organizacji czasu – umiejętność odrabiania lekcji, planowanie i przewidywanie efektów własnych działań;
- komunikacji – wyrażanie swoich pragnień, stawianie granic w kontakcie z dorosłymi i rówieśnikami.
Gdzie znaleźć pomoc dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych?
Pierwszym środowiskiem gdzie mogą zostać rozpoznane kłopoty dziecka z rodzin dysfunkcyjnych jest szkoła. To tam mogą zostać podjęte odpowiednie działania, by pomóc dziecku. Miejscem, gdzie można uczyć dziecka poprawnego sposobu funkcjonowania mogą być też świetlice szkolne oraz grupy, w których dziecko może rozwijać swoje pasje: teatr, muzyka, sport…
Konieczną może się okazać konsultacja z psychologiem dziecięcym, który doradzi co robić dalej, by pomóc dziecku wyjść z ról spełnianych w rodzinie dysfunkcyjnej.
Na podstawie B. M. Nowak, Dziecko w młodszym wieku szkolnym wychowujące się w rodzinie dysfunkcyjnej, Trendy nr 1/2014. Oraz M. Powierza, Dorosłe Dzieci Alkoholików. Strategia rządzenia sobie DDA z przeszłością, UKSW.